دی متیل سولفوکساید و کاربردهای درمانی آن

دی متیل سولفوکساید نوعی ترکیب ارگانوسولفوره با فرمول  ( CH3)2SO می باشد. دی متیل سولفوکساید مایعی بیرنگ است.
عنوان داروتنها اندیکاسیون DMSO  که مورد تایید اداره غذا و داروی امریکا (US-FDA) است، درمان علامتی نوعی بیماری مثانه موسوم به سیستیت بینابینی (interstitial cystitis)دی متیل سولفوکساید (DMSO) در داروسازی و شیمی به عنوان یک حلال آپروتیک قطبی شناخته می شود که موارد مصرف زیادی در تحقیقات و در صنعت دارد. اما آنچه در این مطلب مورد توجه قرار دارد، اثرات درمانی آن است. با آنکه موارد مصرف زیادی برای دی متیل سولفوکساید در بالین گزارش شده است، به طور کلی موارد مصرف آن را می توان در سه زمینه بیماری های اورولوژی، انکولوژی و درماتولوژی خلاصه کرد.

دی متیل سولفوکساید در بیماری های مثانه

از گذشته دی متیل سولفوکساید برای درمان بیماری های مختلفی مورد آزمون قرار گرفته است؛ اما تنها اندیکاسیونی که مورد تایید اداره غذا و داروی امریکا (US-FDA) است، درمان علامتی نوعی بیماری مثانه موسوم به سیستیت بینابینی (interstitial cystitis) بوسیله DMSO است. سیستیت‌ بینابینی‌ نوعی‌ التهاب‌ دیواره‌ مثانه است که‌ علایمی‌ شبیه‌ سیستیت‌ (عفونت‌ باکتریایی‌ مثانه‌) دارد. این بیماری با درد و سوزش، اضطرار و تکرر ادرار همراه است.

یکی از فرآورده های تجاری موجود در بازار دارویی، محلول استریل ۵۰ درصد دی متیل سولفوکساید با نام تجاریRimso-50 است. این ترکیب از طریق کاتتر وارد مجاری ادرار شده و به‌ مدت‌ ۱۵ دقیقه‌ در مثانه‌ نگاه‌ داشته‌ و سپس‌ تخلیه‌ می‌شود. این‌ درمان‌ هر دو هفته‌ تکرار می‌شود، یا تا زمانی‌ که‌ علایم‌ تخفیف‌ یابند؛ و سپس‌ برحسب‌ نیاز تکرار می‌شود. مصرف‌ دی‌متیل‌ سولفوکساید باعث‌ وجود آمدن‌ یک‌ بوی‌ شبیه‌ سیر در پوست‌ و تنفس‌ می‌شود که‌ تا ۷۲ ساعت‌ ادامه‌ می‌یابد.

دی متیل سولفوکساید و اسکلرودرما (Scleroderma)

اسکلرودرما یک بیماری اتوایمیون مزمن می باشد که در اثر فعال شدن سیستم ایمنی بدن، تولید بیش از اندازه ی لایه های ضخیم کلاژن را در پوست سبب می شود. این تولید غیرطبیعی کلاژن، باعث التهاب، آسیب بافتی و ضخیم شدن می شود.

اسکلرودرما در نوع خفیف خود پوست، عضلات و مفاصل را درگیر می نماید و در نوع شدید خود ارگان های دیگر بدن نظیر کلیه، شش ها، قلب و چشم ها را نیز درگیر می کند. علت بروز این بیماری ناشناخته است و درصد بروز آن در خانم ها نسبت به آقایان بیشتر می باشد. علائم این بیماری معمولا در سنین ۳۵ تا ۶۵ سالگی بروز می کند. علائم این بیماری شامل سفت شدن پوست زیر بافت عضلانی اسکلتی، لکه های تیره، خشکی دهان، التهابات لثه و خستگی است. این بیماری بیشتر بازوها، رانها و پیشانی را درگیر می کند.

جهت درمان سیستمیک بیماری از داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی استفاده می کنند که باعث کاهش عملکرد سیستم ایمنی و در نتیجه مهار سلول های فیبروبلاست (سلول های سازنده کلاژن) می شوند. جهت کنترل و کاهش علائم پوستی ناشی از این بیماری کورتیکواستروئیدهای موضعی و محلول ۳۰ تا ۵۰ درصد دی متیل سولفوکساید درمان های انتخابی دیگر می باشند.

دی متیل سولفوکساید در درمان آمیلوئیدوزیس (Amyloidosis)

آمیلوئیدوزیس در اثر تجمع غیر معمول پروتئین آمیلوئید در بافت های مختلف بدن به وجود می آید. این بیماری علاوه بر پوست، قلب، کلیه ها، معده و سیستم عصبی مرکزی را درگیر می کند. نوع پوستی آن به ۳ دسته ی لیکن، ماکولار و ندولار تقسیم می شوند.

علائم بیماری شامل التهاب، نقطه های کوچک قرمز رنگ و مسطح روی پوست، پوسته پوسته شدن، خارش و در نوع شدید خود بروز پاپول، پاسچول و ندول در اطراف چشم،گردن و اندام های تناسلی را بهمراه دارد.

نواحی از بدن که این بیماری آن ها را درگیر می نماید، شامل ناحیه ی بین شانه ها و پشت، پستان ها، اطراف چشم و بازوها می باشد. درمان این بیماری با تجویز آنتی هیستامین جهت کاهش خارش و کورتیکواستروئید های موضعی جهت کاهش التهاب و خارش می باشد. محلول ۴۰ درصد دی متیل سولفوکساید به صورت موضعی و فتودرمانی با اشعه UV-B جهت کاهش علائم بسیار مفید گزارش شده است.

دی متیل سولفوکساید در سندرم کف دست و پا (Hand and Foot Syndrom)

سندرم کف دست و پا یا Palmar-plantar erythrodysesthesia یکی از عوارض جانبی در شیمی درمانی سرطان می باشد. این سندرم در اثر مصرف بسیاری از داروهای شیمی درمانی نظیر فلواوراسیل و دوکسوروبیسین و کپسیتابین و … ایجاد می شود که در اثر نشت دارو به خارج از رگ آسیب بافتی را بطور ویژه در کف دست و پا ایجاد می کند. در این بیماری علائمی شامل التهاب، تاول ،راش، درد و حساسیت به تماس در نقاطی از دست و پا ظاهر می شوند که در موارد شدید، قرمزی مشابه آفتاب سوختگی ، زخم های پوستی، پوسته پوسته شدن،کبودی متمایل به رنگ سیاه و درد شدید را به همراه دارد.

پزشک معالج با مشاهده این علائم شروع به کم کردن دوز داروهای شیمی درمانی و یا حتی قطع مصرف آن می نمایند تا علائم بهبود یابند. علاوه بر این شروع به تجویز مصرف خوراکی یا موضعی کوتیکواستروئیدها می نمایند. از سوی دیگر مصرف موضعی دی متیل سولفوکساید جهت کاهش اثرات تخریبی ناشی از داروهای شیمی درمانی موثر واقع شده است. در بعضی موارد ویتامین ب۶ (پیریدوکسین) جهت کاهش بروز علائم و ضد دردهای نظیر استامینوفن جهت کاهش درد تجویز می شود. در مقالات مصرف دی متیل سولفوکساید با غلظت ۹۹ درصد جهت کنترل علائم ناشی از مصرف داروهای شیمی درمانی گزارش شده است.

نکات قابل توصیه

– عمده اثرات گزارش شده برای دی متیل سولفوکساید، به ویژگی های خاص این ترکیب در حل کردن بسیاری از ترکیبات قطبی و غیرقطبی و قابلیت اختلاط پذیری آن با آب و مایعات فیزیولوژیک است. بر این اساس استفاده از این ترکیب در کلیه موارد مصرفی می بایست زیر نظر پزشک و تجویز آن بر مبنای شواهد ومستندات علمی و تخصصی باشد.

– به علت تاثیر این ترکیب روی عملکرد انسولین، قند خون بیماران مبتلا به اختلالات قند خون در زمان مصرف باید کنترل شود.

– دی متیل سولفوکساید باید در ظروف شیشه ای تیره و به دور از نور نگهداری گردد.

دکتر نیما ترابی گلسفید

سایت پزشکی و مجله سلامتی راستینه